W praktyce obrotu niejednokrotnie wątpliwości budzi dopuszczalność i treść klauzul tzw. naruszenia krzyżowego (ang. cross-default clause) oraz zaliczania płatności z kilku umów leasingu. W związku z powyższym celem niniejszego artykułu jest bliższe przedstawienie wspomnianej problematyki.
Klauzula naruszenia krzyżowego (ang. cross-default clause)
Zgodnie z klauzulą naruszenia krzyżowego (ang. cross-default clause) finansujący ma prawo wypowiedzenia umowy leasingu w przypadku naruszenia innej umowy leasingu (wiążącej korzystającego z tym samym lub innym finansującym) albo innej umowy (np. kredytu).
W odniesieniu do redagowania takich klauzul istotne jest precyzyjne określenie, na czym ma polegać naruszenie krzyżowe (np. niedokonanie płatności leasingowych lub kredytowych w określonym umownie terminie). Dodatkowo, umowa leasingu powinna konkretyzować, w jakim terminie finansujący może wypowiedzieć umowę (np. w ciągu miesiąca od powzięcia wiarygodnej informacji, iż do naruszenia krzyżowego doszło) oraz wskazywać termin wypowiedzenia (np. ustalać, że umowa wygasa z upływem dwóch miesięcy od złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy). Dodatkowo, umowa leasingu powinna wyraźnie wskazywać, że naruszenie krzyżowe stanowi podstawę wypowiedzenia umowy leasingu.
Dopuszczalność zawierania takich klauzul w umowach leasingu wynika z zasady swobody umów (art. 3511 KC). Wypowiedzenie umowy przez finansującego w przypadku dopuszczenia się naruszenia krzyżowego zależy oczywiście od jego swobodnego uznania.
Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku ziszczenia się zdarzenia stanowiącego naruszenie krzyżowe przed przystąpieniem do realizacji umowy leasingu można nie tyle wypowiedzieć umowę, co od niej odstąpić.
Zaliczanie płatności w umowie leasingu
Kwestię zaliczania płatności reguluje przepis art. 451 KC. Zgodnie z jego treścią dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju (wynikających np. z kilku umów leasingu) może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel (czyli finansujący) może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne (np. odsetki) oraz na zalegające świadczenia główne (np. „stare” raty leasingowe) . Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych – na poczet najdawniej wymagalnego.
Warto zwrócić uwagę, iż kwestię zaliczania płatności w umowie leasingu najlepiej uregulować wprost w umowie, poprzez przyznanie np. finansującemu prawa zarachowania wpłaty na poczet danej zaległości wynikającej z konkretnej umowy leasingu.
Zgodnie z cyt. przepisem art. 451 KC to zasadniczo dłużnik (korzystający) może spełniając świadczenie (płacąc) wskazać, który z kilku długów (np. wynikających z kilku umów) chciałby zaspokoić. Dłużnik może złożyć oświadczenie o zarachowaniu już przy spełnianiu świadczenia, ale także później, aż do chwili gdy wierzyciel w sporządzonym przez siebie pokwitowaniu określi sposób zarachowania, zaś pokwitowanie to zostanie przez dłużnika przyjęte.
W ramach tego zobowiązania wierzyciel uprawniony jest z kolei do zaliczenia świadczenia, wbrew woli dłużnika, na pokrycie w pierwszej kolejności całości lub części wymagalnych należności ubocznych (np. odsetek) oraz świadczeń zaległych (np. rat) wynikających z danej umowy leasingu. To uprawnienie wierzyciela znajduje zastosowanie także wówczas, gdy dłużnik ma wobec niego tylko jeden dług, złożony z należności głównej i odsetek. Wierzyciel nie może natomiast zarachować wpłaty na poczet innej umowy leasingu, chyba że takie uprawnienia wynika wprost z umowy wiążącej odnośnego dłużnika i wierzyciela. Wierzyciel nie może – w odniesieniu do innej umowy leasingu – sprzeciwić się wyborowi dłużnika. W przeciwnym przypadku, odmawiając wskazanego przez dłużnika zarachowania świadczenia, popadnie w zwłokę (art. 486 KC).
Jeżeli dłużnik nie skorzystał z przysługującego mu uprawnienia do wskazania długu, za który płaci, wierzyciel może zarachować świadczenie wedle swojego uznania – także na poczet innych umów leasingu. Czyni to przez oświadczenie wyrażone w pokwitowaniu. Jego decyzja staje się skuteczna dopiero wówczas, gdy dłużnik przyjmie pokwitowanie wierzyciela wskazujące kolejność zarachowania.
W braku oświadczeń zarówno dłużnika, jak i wierzyciela, spełnione świadczenie zalicza się wedle zasad wskazanych w art. 451 § 3 KC, tj. na poczet długu lub długów (najdawniej) wymagalnych.
dr Iwona Gębusia, radca prawny, szef Departamentu Prawa Bankowego i Instrumentów Finansowych Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
